ข้อดี ข้อเสีย ของแต่ละวิธีการตรวจหาเชื้อเอชไอวี

การตรวจหาเชื้อเอชไอวี เป็นขั้นตอนสำคัญในการป้องกัน และรักษาเอชไอวี แต่มีหลายวิธีที่ใช้ในการตรวจหาเชื้อเอชไอวี แต่ละวิธีนั้นมีข้อดี ข้อเสียที่ควรพิจารณาอย่างรอบคอบก่อน ที่ผู้ที่ต้องการตรวจจะตัดสินใจเลือกใช้วิธีใดวิธีหนึ่ง ในบทนี้เราจะสรุปข้อดี ข้อเสีย ของแต่ละวิธีการตรวจหาเชื้อเอชไอวี เพื่อให้ผู้อ่านได้ทราบถึงข้อควรระวัง และข้อได้เปรียบของแต่ละวิธี เพื่อให้สามารถทำการตัดสินใจเลือกใช้วิธีที่เหมาะสมสำหรับบุคคลแต่ละบุคคลได้อย่างมั่นใจและมีประสิทธิภาพในการป้องกันและรักษาเอชไอวีได้อย่างเหมาะสม

ข้อดี-ข้อเสีย ของแต่ละวิธีการตรวจหาเชื้อเอชไอวี

การตรวจหาเชื้อเอชไอวี คืออะไร?

การตรวจหาเชื้อเอชไอวี คือ การนำสารคัดหลั่งจากร่างกายไปตรวจหาเชื้อเอชไอวี ในห้องปฏิบัติการ โดยสามารถเก็บตัวอย่างได้จากการขูดเซลล์ หรือน้ำลายในช่องปาก แต่ที่นิยมในปัจจุบัน ก็คือ การตรวจจากเลือด ซึ่งมีให้บริการทั่วไปตามคลินิก และโรงพยาบาลต่างๆ นอกจากนี้หากไม่ต้องการเปิดเผยข้อมูลส่วนตัว ก็สามารถปรึกษาเภสัชกรเพื่อซื้อชุดตรวจเอชไอวี แบบตรวจเชื้อเอชไอวีด้วยตัวเองมาใช้ได้ แต่หากได้ผลตรวจเป็นบวก ก็ยังคงต้องตรวจยืนยันผลอีกครั้งในห้องปฏิบัติการด้วยเช่นกัน

การตรวจหาเชื้อเอชไอวีแต่ละวิธี มีความแม่นยำแค่ไหน?

โดยทั่วไป การตรวจหาเชื้อเอชไอวีในปัจจุบันมีความแม่นยำสูง มากกว่า 99.9 เปอร์เซ็นต์  แต่ความแม่นยำของการตรวจหาเชื้อเอชไอวีขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย ซึ่งรวมถึง

• ประเภทของการทดสอบที่ใช้

• เวลาที่ผู้ป่วยทดสอบเร็วแค่ไหนหลังจากได้รับเชื้อเอชไอวี

• ร่างกายของแต่ละคนมีการตอบสนองต่อเชื้อเอชไอวีที่ไม่เหมือนกัน

การตรวจหาเชื้อเอชไอวี ด้วยการเจาะเลือด

เป็นวิธีทั่วไปที่คนส่วนใหญ่มักจะนึกถึงเป็นวิธีแรก ในการตรวจหาเชื้อเอชไอวี แพทย์จะทำการเจาะเลือดจากเส้นเลือดดำที่แขนของเรา และเลือดจะถูกส่งไปยังห้องปฏิบัติการเพื่อทำการทดสอบ และวินิจฉัยหาเชื้อเอชไอวี โดยการ ตรวจหาเชื้อเอชไอวีในปัจจุบัน มี 4 แบบหลัก ๆ คือ

การตรวจหาแอนติเจนของเชื้อเอชไอวี (HIV p24 Antigen Testing)

คือ การตรวจโปรตีนของเชื้อที่ชื่อว่า p24 Antigen   เป็นการตรวจการติดเชื้อในระยะแรก  ซึ่งร่างกายผู้ได้รับเชื้อเอชไอวี ยังไม่สร้างแอนติบอดีต่อเชื้อเอชไอวี (Anti-HIV) หรือมีระดับแอนติบอดีที่ต่ำ จนไม่สามารถตรวจวัดได้ โดยสามารถตรวจได้ภายหลังการติดเชื้อประมาณ 14-15 วัน

การตรวจหาแอนติบอดีที่จำเพาะต่อเชื้อเอชไอวี (Anti-HIV Testing)

คือ การตรวจหาภูมิคุ้มกัน (Antibody) ของร่างกายที่สร้างขึ้นมาเพื่อตอบสนองการที่มีเชื้อเอชไอวีเข้าสู่ร่างกาย เป็นการตรวจที่สามารถทราบผลใน 1-2 ชั่วโมงหลังการตรวจ แต่เป็นผลย้อนหลังไปประมาณ 3-4 สัปดาห์ หรือประมาณ 1 เดือน หากมีพฤติกรรมเสี่ยงมาไม่ถึง 1 เดือน ถึงผลเลือดจะออกมาเป็นลบ (Negative = ไม่พบเชื้อเอชไอวี) แพทย์จะลงความเห็นว่า เชื้ออยู่ในช่วงระยะฟักตัว หรือยังตรวจไม่พบด้วยวิธีการตรวจแบบ Anti-HIV

การตรวจโดยใช้ชุดตรวจแอนติบอดีจำเพาะต่อเชื้อเอชไอวี และตรวจแอนติเจนของเชื้อเอชไอวีพร้อมกัน (HIV Ag/Ab Combination Assay)

หรือเรียกอีกอย่างว่า ตรวจแบบใช้น้ำยา Fourth Generation ซึ่งเป็นการตรวจ Anti-HIV และ HIV p24 Antigen ในคราวเดียวกัน ปัจจุบันน้ำยาประเภทนี้มีการใช้อย่างแพร่หลาย โดยสามารถตรวจพบเชื้อเอชไอวีได้เร็วที่สุด 14-15 วัน หรือ 2 สัปดาห์ หลังติดเชื้อเอชไอวี

การตรวจหาสารพันธุกรรมของเชื้อเอชไอวี หรือ Nucleic Acid Test (NAT)

เป็นวิธีที่มีความไวมากที่สุด คือ การตรวจ HIV RNA หรือ Proviral DNA นี้ มีการใช้เพื่อติดตามปริมาณไวรัส (Viral Load) ก่อน และหลังการรักษา ซึ่งเป็นวิธีที่มีความรวดเร็วมาก สามารถตรวจการติดเชื้อเอชไอวีได้ตั้งแต่ 3-7 วันหลังติดเชื้อเอชไอวี โดยไม่ต้องรอ 14 วัน แพทย์มักจะนิยมใช้กับผู้ที่มีความเสี่ยงสูงในการรับเชื้อเอชไอวี และปัจจุบันวิธีนี้ใช้ในการตรวจคัดกรองเลือดผู้บริจาคโลหิต แต่ยังไม่นำมาใช้ในการตรวจคัดกรองผู้ติดเชื้อเอชไอวีในสถานพยาบาล

ตารางเปรียบเทียบข้อดี และข้อเสีย ของแต่ละวิธีการตรวจหาเชื้อเอชไอวี

ตารางเปรียบเทียบ ข้อดี และข้อเสียของแต่ละวิธีการตรวจหาเชื้อเอชไอวี

วิธีการตรวจหาเชื้อเอชไอวี	ข้อดี	ข้อเสีย
HIV p24 antigen test	สามารถตรวจพบการติดเชื้อเอชไอวีก่อนที่จะมีการสร้างแอนติบอดี (ระหว่าง 14 ถึง 22 วันหลังการติดเชื้อ)	เมื่อเริ่มสร้างแอนติบอดี แอนติเจนจะลดลงต่ำกว่าระดับที่ตรวจพบได้
Anti-HIV Testing	สะดวกในการใช้ สามารถดำเนินการ และตีความได้ในขณะที่ผู้ป่วยยังอยู่ในสถานที่ทดสอบ มีคุณค่าต่อการจัดการผู้ป่วย โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีการแพร่กระจายสูงและบุคคลที่มีความเสี่ยงสูง บางวิธีอนุญาตให้ใช้ชนิดตัวอย่างทางเลือก เช่น น้ำลายหรือปัสสาวะ มีความไวสูงในการตรวจพบอย่างไว้วางใจ หากใช้เลือดและน้ำเหลือง/เลือดแดงเป็นชนิดตัวอย่าง	จะเกิดปฏิกิริยาก็ต่อเมื่อมีแอนติบอดีอยู่ ผู้ป่วยอาจติดเชื้อได้ แต่การทดสอบจะเป็นลบ หากการทดสอบดำเนินการในช่วงเวลาที่กำหนด (ระหว่างการติดเชื้อและการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันที่ตรวจพบได้) วิธีการจะมีความไวน้อยกว่าหากใช้ตัวอย่างชนิดอื่นเนื่องจากมีแอนติบอดีน้อย
Fourth Generation	มีความไวมากกว่าการทดสอบรุ่นก่อนหน้า สามารถตรวจพบ HIV IgM ซึ่งเกิดในการติดเชื้อได้เร็วกว่า IgG ผสมผสานการตรวจหาแอนติเจน HIV p24 กับการตรวจหาแอนติบอดี	ผลบวกลวงเป็นไปได้ โดยปกติจะต้องมีการทดสอบซ้ำหากเกิดปฏิกิริยาครั้งแรก และการทดสอบเสริมหากมีปฏิกิริยาซ้ำๆ
Nucleic Acid Test (NAT)	การตรวจพบการติดเชื้อเอชไอวี ได้เร็วที่สุดในบุคคลที่มีความเสี่ยงสูง สามารถใช้ตรวจหาการติดเชื้อในทารกแรกเกิดที่เกิดจากมารดาที่ติดเชื้อเอชไอวี	จำเป็นต้องมีการฝึกอบรมเฉพาะทางเพื่อดำเนินการตรวจวิเคราะห์ ต้องการอุปกรณ์ห้องปฏิบัติการและพื้นที่เฉพาะ ผลลัพธ์ที่เป็นลบลวงเนื่องจากการลดจำนวนไวรัสได้ ผลลัพธ์ที่เป็นลบลวงเกิดขึ้นได้เนื่องจากการเก็บตัวอย่างที่ไม่เหมาะสม การประมวลผลที่ไม่เหมาะสม อุณหภูมิในการเก็บรักษาที่ไม่เหมาะสม หรือมีสารรบกวนในตัวอย่าง ผลลัพธ์ที่เป็นบวกลวงอาจเกิดขึ้นได้หากเกิดข้อผิดพลาดทางเทคนิค(เช่น การถ่ายยีนแอมพลิคอน การปนเปื้อนกันข้าม ค่าคัทออฟไม่แม่นยำ)

การตรวจหาเชื้อเอชไอวีที่ผิดพลาด

การตรวจหาเชื้อเอชไอวี เป็นสิ่งสำคัญในการรักษาสุขภาพที่ดีของตนเองและผู้อื่น แต่บางครั้งผลการตรวจหาเชื้อเอชไอวีที่ผิดพลาด ทำให้ตรวจที่ออกมาอาจไม่แสดงสถานะที่แท้จริงของการติดเชื้อของผู้ป่วยได้ ซึ่งเป็นผลทำให้เกิดผลบวกลวง และผลลบลวง ดังนี้

• ผลบวกลวง  เกิดขึ้นเมื่อผู้ที่ไม่มีเชื้อเอชไอวีได้รับผลบวกหลังจากตรวจไวรัสแล้ว หมายถึง ผลตรวจออกมาเป็นบวก แต่ในความเป็นจริงไม่มีการติดเชื้อ สาเหตุของผลบวกลวงอาจมาจากสาเหตุต่างๆ เช่น ความผิดพลาดในการทดสอบหรือสารต่างๆที่มีผลกระทบต่อการทดสอบ ผลบวกลวงอาจทำให้ผู้ทดสอบรู้สึกกังวล และต้องการการตรวจเพิ่มเติม

• ผลลบลวง เกิดขึ้นเมื่อผู้ที่มีเชื้อเอชไอวี ได้รับผลลบหลังจากตรวจไวรัสแล้ว  หมายถึง ผลตรวจออกมาเป็นลบ แต่ในความเป็นจริงมีการติดเชื้อ สาเหตุของผลลบลวงอาจมาจากปัจจัยต่างๆ เช่น การเก็บตัวอย่างไม่ถูกต้อง การประมวลผลไม่ถูกต้อง หรือสารที่มีอิทธิพลต่อการทดสอบ ผลลบลวงอาจสร้างความเชื่อใจผิดในสถานะของการติดเชื้อและสามารถส่งผลกระทบต่อการดูแลรักษาและการป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อเอชไอวีได้

เพื่อลดความไม่แน่ใจและเพิ่มความมั่นใจในผลการตรวจ แนะนำให้พบแพทย์ หรือผู้เชี่ยวชาญในด้านการตรวจเอชไอวี ผู้เชี่ยวชาญสามารถให้คำแนะนำเกี่ยวกับการทดสอบเพิ่มเติมหรือการติดตามในกรณีที่มีผลบวกหรือลบลวง การศึกษา และการสนับสนุนจากผู้เชี่ยวชาญเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้คุณเข้าใจและจัดการกับสถานะการติดเชื้อเอชไอวีของคุณได้อย่างเหมาะสม

การป้องกันการตรวจหาเชื้อเอชไอวีที่ผิดพลาด

การป้องกันการตรวจหาเชื้อเอชไอวีที่ผิดพลาด

บางครั้งผลการตรวจอาจไม่สามารถให้ข้อมูลที่แม่นยำ และน่าเชื่อถือได้ เพื่อช่วยคุณป้องกันการตรวจหาเชื้อเอชไอวีที่ผิดพลาดได้ ดังนี้

• เลือกหาข้อมูลเกี่ยวกับการตรวจหาเชื้อเอชไอวีจากแหล่งที่มาที่น่าเชื่อถือได้เท่านั้น เช่น เว็บไซต์ขององค์กรสาธารณสุข โรงพยาบาล คลินิก หรือสถานบริการตรวจเอชไอวี

• ก่อนที่จะตัดสินใจที่จะทำการตรวจหาเชื้อเอชไอวี ควรใช้เวลาศึกษา และค้นคว้าเกี่ยวกับกระบวนการที่ถูกต้อง และมาตรฐานของการทดสอบ

• ตรวจสอบกับผู้ให้บริการทางการแพทย์เกี่ยวกับกระบวนการการเก็บตัวอย่าง เพื่อให้แน่ใจว่าถูกต้องและมีความน่าเชื่อถือ

• การแปลผลการตรวจการติดเชื้อเอชไอวีควรคำนึงถึงความเสี่ยงของการได้รับเชื้อเอชไอวี ช่วงเวลาที่ได้รับเชื้อ 

• การตรวจการติดเชื้อเอชไอวีควรทำการตรวจจากตัวอย่างเลือดอย่างน้อย 2 ตัวอย่างจากผู้เข้ารับการตรวจ เพื่อป้องกันการวินิจฉัยที่ผิดพลาดจากการปะปนกันของตัวอย่างเลือด 

• ควรทำการตรวจติดตามซ้ำในระยะเวลา 1 – 3 เดือน หากผู้เข้ารับการตรวจมีความเสี่ยงสูงที่จะติดเชื้อเอชไอวี

• หากคุณมีความกังวลหรือไม่แน่ใจเกี่ยวกับผลการทดสอบ เราแนะนำให้พูดคุยกับแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญในด้านเอชไอวี เพื่อขอคำแนะนำและแก้ไขปัญหาที่เกี่ยวข้อง

การตรวจหาเชื้อเอชไอวีแต่ละวิธีมีความสำคัญ และควรใช้ในบริบทที่เหมาะสม โดยการพิจารณาข้อดี และข้อเสียของแต่ละวิธีจะช่วยให้ผู้รับบริการสามารถตัดสินใจเลือกใช้วิธีที่เหมาะสมที่สุดตามสถานการณ์ และความต้องการของตนเองได้อย่างมั่นใจ และมีประสิทธิภาพในการป้องกัน และรักษาการติดเชื้อเอชไอวีได้ดีที่สุด